Βλαχοψηλοτέρα και Βαλοβίστα – 1946
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Λαϊκό Βήμα» στις 2 Ιουλίου 1992)
Είμαι σίγουρος (όπως κι εγώ μπροστά από 46 χρόνια που διορίστηκα ελληνοδιδάσκαλος), πολλοί που δεν έχουν ιδέα περί Βλαχοψηλοτέρας και Βαλοβίστας, δύο μειονοτικών χωριών στην επαρχία της Πρεμετής, χτισμένα στους πρόποδες της Νεμέρτσικας εκεί που τελειώνει, στα ελληνο-αλβανικά σύνορα.
Με τον καθορισμό των συνόρων το 1913, όπως όλοι μας και αυτά τα χωριά, αυτοί οι Έλληνες ξεκόπηκαν από τη Μάνα και από τότε ζουν και υποφέρουν ορφανοί, γεμάτοι παράπονο και δάκρυα.
Νότια και δυτικά, τα χωρίζουν οι πυραμίδες, και σαν δυνατό χέρι, τα κρατούν χώρια από τη Μάνα τους Ελλάδα.
Πέντε λεπτά της ώρας, περνώντας την πυραμίδα, συναντάς το ελληνικό χωριό Διπαλίτσα, με το οποίο πριν είχαν σχέσεις, πηγαινοέρχονταν, έκαναν παντρειές κι έχουν συγγενείς.
Επί δικτατορικού καθεστώτος του Χότζα και το βάλσαμο του αγκαθωτού και ηλεκτροφόρου συρματοπλέγματος, οι επαφές πήραν τέλος και το άγχος δυνάμωσε.
Πλούσια χωριά από νερά, γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Άνθρωποι εργατικοί, φιλόξενοι και υγιείς, τόσο που σε διάστημα τεσσάρων χρόνων που χρημάτισα δάσκαλος, δεν έτυχε να αποθάνει κανένας. Το 1942-‘46, η Βαλοβίστα είχε περίπου 52 οικογένειες, η Βλαχοψηλοτέρα 46 οικογένειες, ενώ σύμφωνα με τα ρημάδια των σπιτιών και τα λεγόμενα των κατοίκων, η Βλαχοψηλοτέρα, είχε πάνω από 130 οικογένειες, γνήσιοι Έλληνες με ιστορία και παραδόσεις.
Τον καιρό της εισβολής των Γερμανών, τα χωριά αυτά, όπως και άλλα, κάηκαν εντελώς και με δυσκολία τα ανοικοδόμησαν προσωρινά. Το 1947 ανοικοδόμησαν το σχολείο κακώς του κάκου, ενώ οι εκκλησίες ακόμα μένουν κατεδαφισμένες και στα δύο χωριά. Έτσι βρήκα αυτά τα χωριά μόλις πρωτοδιορίστηκα δάσκαλος.
Αξίζει να αναφέρω ότι μόλις έμαθαν οι κάτοικοι που έφτασε ελληνοδιδάσκαλος και μάλιστα ξέρει να ψάλλει, η χαρά τους διπλασιάστηκε.
Με όλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια, τα μαθήματα άρχισαν κανονικά και οι μαθητές μάθαιναν με δίψα μεγάλη.
Με απαίτηση των ηλικιωμένων, σύντομα άρχισε νυχτερινό σχολείο, απ’ το οποίο πολλοί έμαθαν να γράφουν και να διαβάζουν ελληνικά.
Στα 45 χρόνια της δικτατορίας του Χότζα όλοι υπόφεραν βέβαια, αλλά οι κάτοικοι τούτων των χωριών ιδιαίτερα.
Η ιδέα της ασφάλειας ότι οι κάτοικοι και αυτών των χωριών, Έλληνες, πρέπει να εκτοπισθούν στα ενδότερα της Αλβανίας, έτσι που κάθε Έλληνας κατάσκοπος (δήθεν), σκαπετώντας την πυραμίδα, εκεί που θα ρίξει το πρώτο πόδι, να μην βρει φωλιά και στέγαση.
Με τούτο σχέδιο άρχισαν στα χωριά Σέρανη και Περάτι, που βρίσκονται απέναντι στη Βλαχοψηλοτέρα, ώσπου τα ερήμωσαν και σήμερα είναι νεκρά.
Έτσι άρχισαν κι εδώ να φυλακίζουν περιοδικά, να σκοτώνουν, να εξορίζουν και να εκτοπίζουν άτομα και οικογένειες στα ενδότερα της Αλβανίας και σκορπισμένους, χωρίς να έχουν το δικαίωμα να συναντούν ο ένας τον άλλον και να μην επισκέπτονται τα χωριά τους. Κάθε πρωί ή βράδυ, ο καθένας έπρεπε να ‘δινε το παρόν στον αστυνόμο της περιοχής.
Απ’ τις πολλές φορές, εκτόπισαν 17 άνδρες, με την μόνη αιτία, δήθεν άκουγαν ραδιοσταθμούς στα ελληνικά, ελληνικά τραγούδια, έκαναν κρυφά το σταυρό τους, κρατούσαν κρυφά εικονίσματα και δήθεν πρωί, μόλις ξυπνούσαν, κοίταζαν απ’ την Ελλάδα.
Μολαταύτα οι κάτοικοι αυτών των χωριών, σήμερα όπως όλοι οι μειονοτικοί, ενωμένοι παλεύουν για τον ίδιο σκοπό.
Βασίλης ΜΑΝΟΣ
Πρώην δάσκαλος της Βλαχοψηλοτέρας και Βαλοβίστας
