Το βανταλίκι

Μαρία ΣΙΩΖΟΥ

(Όμορφες αναμνήσεις, ήθη και έθιμα από την ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Βόρειο Ήπειρο)

Το βανταλίκι, μια λέξη ξεχασμένη στις μέρες μας, αλλά πολύ σημαντική, της καθημερινότητας πριν λίγες δεκαετίες.

Το βανταλίκι, λοιπόν, ήταν η προίκα, που όφειλε η νύφη να πάει στο σπίτι του γαμπρού. Σχεδόν από τα γεννοφάσκια του κοριτσιού, η μητέρα του και η γιαγιά του, φρόντιζαν να ετοιμάσουν την προίκα του για την ημέρα του γάμου του. Τα περισσότερα πράγματα γινόταν με προσωπική εργασία, συνήθως τα υφαίνανε στον αργαλειό, με μαλλί ή λινάρι, τα ράβανε, τα κεντούσαν ή τα πλέκανε με βελονάκι.

Κάθε κορίτσι, ανεξαρτήτως από την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς της, έπρεπε να είχε το δικό της βανταλίκι για το γάμο της. Όσο πιο πλούσιο και όμορφο ήταν το βανταλίκι της πρώτης κόρης της οικογένειας, τόσο περισσότερες ελπίδες υπήρχαν, ώστε οι υπόλοιπες κόρες να βρουν καλό γαμπρό.

Στο βανταλίκι έβρισκες βελέντζες, φλοκάτες, κιλίμια, κουρελούδες, παπλώματα, μαξιλαροθήκες και σεντόνια κεντημένα στο χέρι, με χειροποίητη δαντέλα στο τελείωμα, σεμεδάκια, τραπεζομάντιλα και ότι άλλο ήταν απαραίτητο για τη νέα νοικοκυρά, για το καινούριο σπιτικό.

Το βανταλίκι το στήνανε πάνω σε ένα μπαούλο την Πέμπτη του γάμου. Οι συγγενείς και οι φίλες της νύφης διπλώνανε και στοιβάζανε προσεχτικά ένα – ένα όλα τα είδη του προικιού, με τρόπο ώστε το καθένα να είναι ορατό. Τα δένανε κιόλας έτσι, ώστε να είναι έτοιμα για μεταφορά.

Την ημέρα του γάμου, ερχότανε το σόι του γαμπρού, για να πάρουν το βανταλίκι μαζί με τη νύφη. Το ωραίο έθιμο ήταν: ανέβαζαν πάνω στο βανταλάκι ένα αγοράκι, για να γεννηθεί το πρώτο μωρό των νεόνυμφων αγόρι.

Ο κουμπάρος, δωροδοκούσε το αγοράκι, ξεκινώντας από ένα χαμηλό ποσό. Το αγοράκι στεκόταν φύλακας πάνω στο βανταλίκι και δεν επέτρεπε να το πάρουν, αν δεν έδινε ο κουμπάρος το ικανοποιητικό ποσό. Αφού τελείωνε όλο αυτό το λογοπαίγνιο, φορτώνανε τα πράγματα σε άλογα, αν η νύφη ήταν από μακρινό χωριό, ανέβαζαν και τη νύφη καβάλα σ’ άλογο και ξεκινούσαν συνοδεία των οργανοπαιχτών για το σπίτι του γαμπρού. Αν ο γάμος γινόταν μέσα στο ίδιο χωριό, τα κορίτσια από το σόι του γαμπρού, κουβαλούσαν στα χέρια ή ζαλωμένες το προικιό.

Μια σημαντική λεπτομέρεια ήταν ο αριθμός των νεαρών κοριτσιών που μετέφεραν το βανταλίκι, έπρεπε να είναι πάντα μονός: 5, 7 ή 9. Το βανταλίκι έπρεπε, υποχρεωτικά, να περάσει από την πλατεία του χωριού, για να το δουν, να το θαυμάσουν και να το σχολιάσουν οι συγχωριανοί. Στο σπίτι του γαμπρού, η πεθερά το ξανατοποθετούσε πάνω σε ένα μπαούλο και έριχνε από πάνω ρύζι για να ριζώσει το νέο ζευγάρι και κουφέτα για να είναι γλυκιά η συζυγική τους ζωή.