Το ψίκι

ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Χθες ο αγαπητός φίλος και χωριανός μου Φώτης πάντρευε τον γιο του… Ο πατέρας του Φώτη, επίσης φίλος μου, ο μακαρίτης ο Κώστας Γρ. Κύρος, γιος προκομμένου μετανάστη στην μακρινή Αμερική, έζησε όλη τη ζωή του στο πατρικό μου χωριό, τους Γεωργουτσάτες της Δερόπολης… Ζωγράφος αυτοδίδακτος στο επάγγελμα, αλλά και ο φωτογράφος του χωριού μας … Αποθανάτισε με την φωτογραφική του μηχανή γάμους, νυφάδες και γαμπρούς, γλέντια, σκηνές της αγροτικής ζωής, ακόμη και εξόδιες πομπές … Ζωντανή ιστορία μιας 50ετιας …. Μια από τις φωτογραφίες του, που με έχει εντυπωσιάσει, είναι η γαμήλια πομπή… το ψίκι… του γάμου του Κώτσιου με την αγαπημένη του Όλγα, κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’50 με αρχές του ’60. Στην φωτογραφία αυτή, αφού έχουν «πάρει» την νύφη από το πατρικό της, κατευθύνονται στο σπίτι του γαμπρού από ένα στενό μονοπάτι του λάκκου… Εκεί κυριολεκτικά γατζωμένοι στα «σκέμπια» (βράχοι) όλη η συνοδεία της νύφης και του γαμπρού σταμάτησαν για αναμνηστική φωτογραφία. Από την φύση της τοποθεσίας αναγκαστικά πανοραμικά παρατεταμένοι όλοι με την ιεραρχική τάξη που ορίζουν οι συνήθειες του τόπου… Μπροστά τα «όργανα» και κοντά τους οι «βλάμηδες» του γαμπρού, ακολουθούν οι άντρες, οι νεόνυμφοι και οι γυναίκες με τα παιδιά…

Την θυμήθηκα αυτή την φωτογραφία μετά την υπέροχη χθεσινή γαμήλια τελετή… Σε άλλα μέρη και «σκηνικά»… και μαζί με την πατροπαράδοτη ευχή μου «να προκόβουν!» θέλησα να την μοιραστώ με τους φίλους μου και τους φίλους του διαδικτύου.

Παραθέτω και δύο κείμενα σχετικά με το «ψίκι»:

Το ένα είναι από το λεύκωμα «Η ΔΡΟΠΟΛΙΣ», πολύ παραστατικό σαν να περιγράφει την φωτογραφία του Κώστα Κύρου.

Το δεύτερο από το διαδίκτυο, όπου εξηγεί ετυμολογικά και εθιμοτυπικά την λέξη «ψίκι».

ΝΑ ΠΡΟΚΟΒΟΥΝ!

1) ΤΟ ΨΙΚΙ …

Μια μεγαλοπρεπής παράταξις, ένα θαυμάσιον και υπέροχον θέαμα, άξιον διά κινηματογραφικήν ταινίαν, όπου όλα είναι τακτοποιημένα με τάξιν και ακρίβειαν, οι στενοί συγγενείς, οι γεροντότεροι, οι άνδρες, οι νέοι με σεμνότητα και σοβαρότητα που δεν τολμούν να ρίψουν δειλόν και παθητικόν βλέμμα γύρο τους, ακολουθεί η σειρά των γυναικών με την ιδίαν τάξιν και ακρίβειαν. Ιδού το δροπολίτικον ψίκι.

Και έβλεπε κανείς εις αυτήν πομπήν όλην την δροπολίτικην ευγένειαν και καλωσύνην, την κοσμιότητα και την χάριν, την σεμνήν επίδειξιν και την «καμαρωτή λεβεντιά» της αθάνατου και ξακουστής δροπολίτικης νεολαίας.

Ένας υπέροχος πίναξ, ζωγραφισμένος τεχνικά με το χέρι επιδεξίου ζωγράφου, μέσα είς τον οποίον λάμπουν και αστράφτουν είς το φως του ηλίου τα πλούσια και ποικίλα χρώματα των γυναικών της Δροπόλεως, τα άσπρα τους καλοσιδερωμένα ρουτιά, αι ποικιλόχρωμοι ποδιές, τα βελουδένια κόκκινα, πράσινα, καφέ γελεκάκια, τα ολόλευκα χειρομάνικα με τες λεπτές και αραχνούφαντες δαντέλλες, αι πολλαί τραχηλιαί με τα ασημικα και τα χρυσαφικά, που από το βάρος και την ποιότητα τους διακρίνονται τα πλούτη εκείνης που τα φορεί.

2) Ψίκι είναι η πομπή, η συνοδεία, και ειδικότερα η γαμήλια πομπή, ιδίως η νυφιάτικη, που παλιότερα έπαιρνε τη νύφη από το σπίτι της, με όργανα, κάποτε και με όλα τα προικιά επάνω σε υποζύγια, και οδηγούσε τη νύφη στην εκκλησία. Η λέξη χρησιμοποιείται ακόμα σε αναπαραστάσεις παραδοσιακών γάμων. Σε πολλά μέρη υπήρχε και γαμπριάτικο ψίκι.

Η λέξη είναι λατινικής αρχής, από το obsequium, που πέρασε στους πρώτους βυζαντινούς αιώνες στα ελληνικά ως οψίκιον και μετά έγινε στο Μεσαίωνα οψίκιν και ψίκιν, οπότε και σήμαινε την ακολουθία αξιωματούχου, τη γαμήλια πομπή, αλλά και τη νεκρική πομπή – στα σημερινά γαλλικά les obseques είναι η κηδεία. Στα νεότερα ελληνικά έμεινε μόνο η γαμήλια σημασία.

Η λέξη είχε πανελλήνια διάδοση. Τη χρησιμοποιούσε συχνά ο Καζαντζάκης (π.χ. στο Χριστός ξανασταυρώνεται: «κι όλο το ψίκι, γαμπρός, γονέοι, βλάμηδες»), ενώ στο γνωστό ποίημα: «Κέντημα του μαντηλιού», ο Κρυστάλλης βάζει την κόρη να κεντάει, ανάμεσα στα άλλα και:

«Γάμον αρχοντικό σ’ ένα χωριό πλουμίζει
με νύφην, με γαμπρό, με φλάμπουρα, με ψίκι».

Φίλιππος ΓΙΩΒΑΝΝΗΣ