Ξενοφώντας Γάμ­βας

Ξενοφώντας Γάμ­βας

Του Φίλιππα Π. Γιωβάννη

Έγινε, τα τέλη του 1987, στην «(CURRIER GALLERY OF ART» του Μάντσεστερ της Νέας Αγγλίας (ΗΠΑ) αντιπροσωπευτική έκθεση ορθόδοξης αγιογραφίας προς τιμή του Ήπειρώτη αγιογράφου Ξενοφώντα Γάμβα.

Ο Ξενοφών Γάμβας γεννήθηκε το 1884 στα Σωφράτικα της Δρόπολης, τρίτο παιδί του παπα – Βαγ­γέλη και της Ακρίβως (Αναγνωστόπουλου).

Από οκτώ χρονών είχε κιόλας επιδείξει το ταλέντο και το καλλι­τεχνικό του ενδιαφέρον, άλλα ο δρόμος για την ζωγραφική και την παραπέρα μόρφωσή του, άνοιξε ό­ταν ο πατέρας του ξενιτεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη και τον πή­ρε κοντά του.

***

Ο παπα – Βαγγέλης Γάμβας, χρόνια παπάς στα Σωφράτικα, ξε­νιτεύτηκε όταν ο γιατρός του χω­ριού Νικόλας Αναγνωστόπουλος, αποφάσισε να γίνει κι’ εκείνος πα­πάς. Δύο παπάδες στο ίδιο χωριό δεν χωρούσαν και αποφάσισαν, με­ταξύ τους, να φύγει ο παπα – Βαγ­γέλης μια κι’ ο παπά Νικόλας ήταν γιατρός και τον είχε ανάγκη το χωριό. Με συστατική επιστολή του

1-Παπα Ευάγγελος Γάμβας-Κωνσταντινούπολη +1910.
Παπα Ευάγγελος Γάμβας-Κωνσταντινούπολη +1910.

Μητροπολίτη Αργυροκάστρου πή­ρε μια ενορία της Πόλης και αρ­γότερα (χήρος πια) τον τίτλο του Αρχιμανδρίτη. Όταν οι δύο γυιοί του (Δημήτρης και Ξενοφώντας) ήρθαν σε ηλικία για σπουδές, τους κάλεσε κοντά του.

Στην Πόλη ο Ξενοφώντας Γάμ­βας γράφτηκε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, απ’ όπου απεφοίτησε, έχοντας μια άριστη εκπαίδευση (γνώστης τεσσάρων γλωσσών, της Μουσικής και της Αγιογραφίας).

Στο γύρισμα του 20ου αιώνα, ό­μως, το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική, τράβηξε το εν­διαφέρον πολλών νέων με όνειρα για καλύτερη ζωή. Έτσι στα 1906 ξενιτεύεται μαζί με τον αδελφό του στο Λόουελ της Μασαχουσέτης και μετά στο Φίτσμπουργ της ίδιας πολιτείας, όπου δούλεψε στην εταιρεία «IVER JOHNSON ARM AND CYCLEWORKS» απ’ όπου συνταξιοδοτήθηκε σε ηλικία 60 ετών.

Τα πρώτα χρόνια στην Αμερική, η επίδοσή του στην αγιογραφία βα­σίστηκε στις προσωπικές επαφές, χωρίς κανένα ενδιαφέρον για την κάλυψη βιοποριστικών εξόδων.

Στα 1913, με την απελευθέρωση της Ηπείρου, έρχεται στην ιδιαίτε­ρη πατρίδα του, όπου παντρεύεται την Ευδοξία Σπ. Ηλιοπούλου απ’ την Δούβιανη. Το διάστημα αυτό βοηθάει τον αγώνα, για να κρατη­θεί η περιοχή Ελληνική, ζωγραφίζοντας πολιτικές αφίσες και σκίτσα για την ελληνική εφημερίδα του Αργυροκάστρου που εκδιδόταν τότε για τον σκοπό αυτό.

Γυρίζει στην Αμερική μαζί με την σύζυγό του, ξαναεργάζεται στην ίδια εταιρεία και έφτιαξε μια μεγάλη οικογένεια (έξη κόρες και δύο γυιούς).

Οι διευθυντές του εργοστασίου που εργαζόταν, δεν ήξεραν ότι α­νάμεσα στους εργαζόμενους υπήρ­χε ένας καλλιτέχνης ως την στιγμή που έφτιαξε το πορτραίτο του αρχιδιευθυντού κι από τότε ως την ή­μερα που πήρε σύνταξη, είχε το ε­λεύθερο για άδειες «άνευ αποδο­χών» και την κατ’ αποκλειστικότη­τα αφοσίωση στην αγιογραφία.

2-Ξενοφών Γάμβας στην Αυτόνομη Ήπειρο 1914.
Ξενοφών Γάμβας στην Αυτόνομη Ήπειρο 1914.

Το 1919 αναλαμβάνει την πρώτη μεγάλη δουλειά στην τοπική ενορία της Αγίας Τριάδας Φίτσμπουργκ, όπου σώζεται σήμερα ο Ευαγγελι­σμός στα βημόθυρα της εκκλησίας.

Μετά από αυτήν την δουλειά ανα­λαμβάνει την αγιογράφηση πολλών ελληνορθόδοξων εκκλησιών των Η. Π.Α. και του Καναδά.

Οι Ελληνοαμερικανικές κοινότη­τες μετά τον πρώτο παγκόσμιο πό­λεμο άρχισαν να έχουν την εκτίμηση από τους Αμερικανούς (λόγω της στάσης της Ελλάδας στον πό­λεμο αυτό) με ανοδικές επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική τους ζωή. Τότε κτίστηκαν οι πρώτες με­γάλες εκκλησίες, πνευματικά κέν­τρα, σχολεία κλπ. Για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των εκ­κλησιών, χρειάστηκε να κάνουν παραγγελίες στην Ελλάδα, αλλά και να καλέσουν πολλούς αγιογράφους για να εργαστούν στην Αμερική.

Ο Ξενοφών Γάμβας στα τέλη του 1920 στην Αμερική α
Ο Ξενοφών Γάμβας στα τέλη του 1920 στην Αμερική.

Αυτή είναι η μεγαλύτερη περίο­δος της δουλειάς του Γάμβα. Δου­λειά βασισμένη στις επιρροές που από καιρό είχε δεχθεί ο ελληνι­κός χώρος με το «Ιταλορωσικό» στυλ της αγιογραφίας (το γνωστό σαν στυλ Αναγεννήσεως), αποδε­κτό από τους Ελληνοαμερικάνικους σαν κάτι καινούργιο μέσα στην καινούργια πατρίδα τους και (κατά άλλες απόψεις) σαν πλησίασμα προς τα άλλα χριστιανικά δόγμα­τα, ώστε οι νέοι να μην έχουν να ζηλέψουν τίποτε από αυτούς (επέκταση είναι και η δημιουργία χο­ρωδιών, το ξύρισμα των παπάδων, οι άνετοι πάγκοι μέσα στην εκκλη­σία, δυτικά αρχιτεκτονικά στοιχεία κλπ.).

Το τέλος του δευτέρου Παγκο­σμίου πολέμου βρίσκει πάλι τους Έλληνες μετανάστες εθνικά υπερήφανους, με θρησκευτικό ηγέτη τον Ηπειρώτη Αθηναγόρα (από το 1948 Πατριάρχη Κων/πόλης), ο οποίος παροτρύνει τις κοινότητες να κτίσουν καινούργιες εκκλησίες με έντονα τα Βυζαντινά στοιχεία τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην αγιογραφία.

(Είναι η εποχή του μεταναστευτικού ρεύματος των Βορειοηπειρω­τών προσφύγων στην Αμερική, στην οποία ανήκει ό μεγάλος αγιογράφος Κώστας Γιούσης «εκ Χλω­μού Βορ. Ηπείρου»).

Το σύνθημα για «επιστροφή στις ρίζες» βρίσκει τον Γάμβα φτασμένο αγιογράφο. Από τα πρώτα βήμα­τα, απαλλαγμένος από τον φορμα­λισμό των γραμμών, με προσωπική σφραγίδα και ετερότητα στη δόμη­ση των προσώπων και των άλλων μερών της εικόνας ξαναβλέπει το πλούσιο, πηγαίο και αυθόρμητο χρώμα της Βυζαντινής τέχνης. Τα παλιά χειρόγραφα και οι τεχνικές που διδάχτηκε στα πρώτα βήματά του στην Πόλη, αλλά και η ευλάβεια και θρησκευτικότητα που τον διέκριναν, τον είχαν ήδη οδηγήσει στο να εκφράζει το προσωπογραφι­κό στοιχείο όχι σαν λύση για περισσότερη καλλιτεχνικότητα, αλλά σαν δυνατότητα να αποδώσει πιο ορθόδοξα το δόγμα της ενσαρκώσεως του Θεού. Έτσι τα δέκα τελευ­ταία χρόνια της ζωής του, το έργο του έχει αποκλειστικά τον Βυζαν­τινό παραδοσιακό χαρακτήρα δου­λεμένο με αυγοτέμπερες.

Ο απολογισμός των έργων του Ξενοφώντα Γάμβα στην Αμερική ως τον θάνατό του σε ηλικία 85 χρονών, είναι πάνω από χίλιες α­γιογραφίες με λάδι στην πλειοψηφία τους.

Ο Ξενοφών Γάμβας με την οικογένειά του. Αρχές της δεκαετίας του 1950.
Ο Ξενοφών Γάμβας με την οικογένειά του. Αρχές της δεκαετίας του 1950.

Έργα του σώζονται σε εκατό και πλέον εκκλησίες από την Νότια Λουϊζιάνα ως τον Καναδά. Έργα του, προσωπικά του αντικείμενα και φωτογραφίες είναι εκτεθειμένα στην Ιστορική κοινότητα Φίτσμπουργκ.

Μια άλλη πλευρά της καλλιτε­χνικής ζωής του Γάμβα στην Αμε­ρική,  είναι η μουσική (Βυζαντινή και Ηπειρώτικη). Προσπάθησε με τις γνώσεις του, το βιολί του και την φωνή του (τενόρος), να προ­βάλλει την Ηπειρώτικη μουσική στο Ελληνοαμερικάνικο στοιχείο. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθει­ας ήταν η δημιουργία της δισκογραφικής εταιρείας «Ο ΠΥΡΡΟΣ» με συνεργάτες κι άλλους Ηπειρώτες και σκοπό την διάδοση και διάσω­ση των Ηπειρωτικών τραγουδιών στα αμερικανογεννημένα ηπειρωτόπουλα.

Πολλές φορές του ζητήθηκε η συνεργασία από τα περιοδικά LΙFΕ και «SΑΤURDΑΥ ΕVΕΝΙΝG ΡΟSΤ» σε θέματα που αφορούσαν την δου­λειά του.

Για την προσφορά του στον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία της Αμερικής τιμήθηκε, πριν τον θάνατό του, από την Μητρόπολη Νέας Αγγλίας (Βοστώνης) και τις Ελληνοαμερικανικές κοινότητες.

Από το περιοδικό «Ηπειρωτική Εταιρεία»

Φωτογραφίες από το filipjovanis.blogspot.com

Σχετικά άρθρα: