Οι δημόσιοι χώροι και τα σύμβολα

Βασίλης ΝΙΤΣΙΑΚΟΣ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Γιαννίνων

Εδώ και λίγες μέρες, εν μέσω συνθηκών πανδημίας και μιας γενικευμένης κρίσης, που αφορά και στην ίδια την ποιότητα της Δημοκρατίας, ανάμεσα στα άλλα θέματα που διχάζουν την κοινωνία μας, προέκυψε σε τοπικό επίπεδο και το ζήτημα της επανατοποθέτησης του αγάλματος της Φρειδερίκης σε δημόσιο χώρο, ένα ζήτημα που προσέλαβε πανελλήνια διάσταση με ανακοινώσεις, αναρτήσεις, δημοσιεύματα και πάει λέγοντας…

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν πρέπει ή όχι να βγει το συγκεκριμένο άγαλμα από την αποθήκη, όπου βρίσκεται εκτός δημόσιας θέας για σχεδόν πενήντα χρόνια, και να τοποθετηθεί είτε στην αρχική του θέση, που είναι η κεντρική πλατεία της Κόνιτσας, δηλαδή το συμβολικό κέντρο της κωμόπολης ή κάπου αλλού.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, πριν απαντήσει κανείς στο συγκεκριμένο ερώτημα, πρέπει να απαντήσει στο γενικό ερώτημα τι είδους σύμβολα μια κοινωνία επιλέγει να τοποθετήσει σε δημόσιους χώρους, προκειμένου να δώσει μηνύματα κοινωνικά, εθνικά, ηθικά κ.λπ.

Τα αγάλματα και οι προτομές, επειδή έχουν κορυφαίο συμβολικό αλλά πάντως άμεσο τέτοιου είδους περιεχόμενο, συνήθως απεικονίζουν ιστορικές προσωπικότητες που ο βίος και η πολιτεία τους αποτελούν παράδειγμα προς μίμησιν και, όταν πρόκειται για εθνικού περιεχομένου σύμβολα, συνήθως αφορούν πρόσωπα που έπαιξαν πράγματι σημαντικό θετικό ρόλο στην ιστορία του έθνους και κατά κανόνα η παρουσία τους στους δημόσιους χώρους λειτουργεί ενωτικά για το σύνολο.

Στην περίπτωση της βασιλομήτορος Φρειδερίκης, νομίζω πως δεν υπάρχει Έλληνας που θα συμφωνούσε, ακόμα και αν είναι βασιλόφρων και θαυμαστής της Φρειδερίκης, ότι η συμβολική της παρουσία μπορεί να λειτουργήσει ενωτικά. Κάθε άλλο. Νομίζω οποιοσδήποτε αντικειμενικός συνομιλητής θα συμφωνούσε ότι πρόκειται για ένα κατεξοχήν διχαστικό πρόσωπο του παρελθόντος, που συνεχίζει να είναι τέτοιο στη συλλογική μνήμη της κοινωνίας και του έθνους. Και όλο αυτό με δεδομένο ότι ο θρόνος ιδεατά είναι κατεξοχήν σύμβολο ενότητας, όπου υφίσταται βασιλεία ή βασιλευομένη δημοκρατία.

Σε αυτή τη βάση, επομένως, θαρρώ πως λογικά κανείς δεν θα ήθελε το συγκεκριμένο άγαλμα με το ρόλο του θετικού συμβόλου και μάλιστα στον ομφαλό του οικισμού, στην κεντρική πλατεία, στην αγορά, που ιστορικά είναι και δείκτης δημοκρατίας, με εξαίρεση εκείνους που πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο στέλνει θετικά μηνύματα στην κοινωνία…

Εάν, λοιπόν, σύμφωνα με τα παραπάνω αποκλειστεί το ενδεχόμενο επανατοποθέτησης στην αρχική του θέση, η συζήτηση θα πρέπει να επικεντρωθεί στο εάν μπορεί και πρέπει να τοποθετηθεί σε άλλο σημείο, μουσειακού ή καλλιτεχνικού χαρακτήρα, με μια επιγραφή σχετική με το βιογραφικό του προσώπου. Κάτι τέτοιο, κατά την άποψή μου πάντα, θα μπορούσε να γίνει με τη σύμφωνη γνώμη του συνόλου της τοπικής κοινωνίας και με το σκεπτικό ότι πράγματι αποτελεί κομμάτι της ιστορίας μας χωρίς, ωστόσο, θετική νοηματοδότηση.

Ένας τέτοιος χώρος θα μπορούσε να είναι το πάρκο γλυπτών απέναντι από το κτίριο της πρώην Σχολής Δημοτικής Αστυνομίας. Δεν θα μπορούσε όμως να είναι ούτε το Κέντρο Υγείας, πόσο μάλλον σε ένα σχολείο, σε χώρους δηλαδή ιδιαίτερου συμβολικού φορτίου, όπου μόνο θετικά παραδείγματα από την ιστορία μας έχουν θέση. Η άποψή μου, πρέπει να σημειώσω, δεν είναι απλά προσωπική αλλά εδράζεται και στην επιστημονική συζήτηση των τελευταίων χρόνων γύρω από τα μνημεία, τους μνημονικούς τόπους, τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα κ.λπ.

Καταληκτικά, ωστόσο, πρέπει να πω πως, αν πρόκειται αυτή η συζήτηση να αναμοχλεύσει μίση και πάθη του παρελθόντος, καλύτερα να μη γίνει και το άγαλμα να παραμείνει στην αποθήκη…