Ο Πύργος του Γουλά στην Πολύτσανη
Πάνω από τον δρόμο που οδηγεί από το πηγάδι της Αγίας Τριάδας στο ναό της Παναγιάς, ακριβώς στην θέση που σήμερα υπάρχει το σπίτι του Αντώνη Ρώσση, υψώνονταν μεμονωμένος, μέχρι το 1860 τετράγωνος πύργος, γνωστός με το όνομα Πύργος (κούλα) του Γουλά. Ο πύργος αυτός όπως και όλος ο χώρος που περιλαμβάνονταν από την αρχαία λεωφόρο, η οποία ξεκινούσε από το νεόκτιστο σπίτι του Κωνσταντίνου Β. Τσελίκη και έφτανε μέχρι την Αγία Παρασκευή και Αγία Βαρβάρα, δάσος του Πασά (;) και άλσος της μονής, υπάγονταν στην ιδιοκτησία της Μονής του Αγίου Αθανασίου. Έχοντας βάση έξι, και ύψος πάνω από τριάντα πήχεις πουλήθηκε από τον ηγούμενο της Μονής Χ” Άνθιμο το 1859 στον Αντώνη Ρώσση αντί 2.500 γροσιών, λόγω χρέους της Μονής για την εξαγορά. Είναι γνωστό πως μέχρι το 1845 η Πολύτσανη υπάγονταν στα κτήματα του στέμματος (ιμλιάκ-ι Χουμαγιούν), όταν και έγινε η πρώτη εξαγορά από την κοινότητα αντί 61.750 γροσιών, ενώ μέχρι το 1865 η κοινότητα πλήρωνε ετησίως 7.400 γρόσια στο κυβερνητικό ταμείο ως εμπρόθεσμο χρέος (μουεδζελ), ενώ το 1867 (1286 Μουχαρέμ 29), εκδόθηκαν οι επίσημοι τίτλοι ιδιοκτησίας (ταπού σενεδί) και η Πολύτσανη κατατάχθηκε στην ομάδα των Κεφαλοχωρίων, πληρώνοντας εμπρόθεσμα το χρέος της που ανέρχονταν σε (7.400 Χ 12) 88.800 γρόσια.
Από κάποιες λέξεις αποκρυσταλλωμένες στον λαό, μεταξύ των οποίων και η ονομασία Γουλάς, μπορεί κανείς με κάποια πιθανότητα να πλησιάσει προς την αλήθεια. Λέμε με πιθανότητα γιατί αφενός μεν πάντοτε γίνονταν και γίνονται επισκευές, ανακαινίσεις, αφετέρου οι διάφοροι πλανόδιοι στα χωριά και στις κωμοπόλεις τεχνίτες που επαγγέλλονται τους πολυτεχνίτες, που είναι ξυλουργοί και λεπτουργοί και σοβατζήδες, πατωματάδες και ταβαντζήδες, τορνευτές, τοιχογράφοι (νακκάς), οι ίδιοι αυτοί οι κτίστες και γλύπτες αλλοίωσαν εξ ολοκλήρου την κατασκευή και διακόσμηση των παλιών οικοδομών. Για παράδειγμα ποια αρχική ιδέα για την αρχιτεκτονική κατασκευή μπορεί να συλλάβει κάποιος για την εκκλησία του Αγίου Νικολάου κρίνοντας από την σημερινή κατάσταση του ναού; Και όμως όλοι γνωρίζουμε ότι πριν από την τελευταία του επισκευή ή καλύτερα ανακαίνιση από την επιτροπή που διορίστηκε για την επισκευή του ναού, στην οποία προΐστατο ο κ. Νικόλαος Β. Κωτσονότης, η οροφή του ναού αποτελούνταν από εννέα θόλους από πωρόλιθο, το σπάσιμο των οποίων θα σήμαινε και την κατάρρευση της. Όλοι βλέπουμε τώρα ότι η οροφή της κεντρικής εκκλησίας του Ταξιάρχη, αποτελείται από εννέα θόλους που στηρίζονται σε έξι κολώνες που συνδέονται μεταξύ τους με τόξα σαν τα κιονόκρανα, και όμως μετά από ένα χρόνο, επειδή μετά από λίγο ξεκίνησε και η επισκευή του με την συνεισφορά των κατοίκων και αφού είχε εκδοθεί ήδη αυτοκρατορική άδεια, φαίνεται τελείως διαφορετική από την αρχική κατασκευή στα μάτια των μεταγενέστερων. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τις εκκλησίες της Παναγίας, της Αγίας Τριάδας, του Παντοκράτορα. Πόσες άραγε μεταβολές υπέστησαν οι διάφορες αυτές εκκλησίες της κωμόπολης μέχρι την σημερινή τους παραμόρφωση σε απλά παραλληλόγραμμα κτίσματα με μια χονδροειδή βαφή, άχαρα και άκομψα; Αν δεν τον είχαν προλάβει και οι ζωντανοί, και ο Πύργος του Γουλά θα θεωρούνταν γέννημα της φαντασίας όπως κ η ύπαρξη πελασγικών έργων στην Πολύτσανη.
Σύμφωνα με μία παράδοση ο πύργος χτίστηκε από κάποιον άρχοντα Πολυτσανίτη που ονομαζόταν Γουλάς. Αυτός, σύμφωνα με την παράδοση φιλοξένησε στην Πολύτσανη έναν μεγιστάνα με το όνομα Στουδίτη ο οποίος ήρθε από την Κωνσταντινούπολη για να γιατρευτεί στο αγίασμα του στρατηλάτη Μιχαήλ στην θέση Γέρμα της Σαρακίνιστας. Η εκκλησία αυτή σώζεται ακόμα και σήμερα στην κωνική ράχη μεταξύ της Στεγόπολης και της Σαρακινίστας. Στους πρόποδες του λόφου υπάρχει μικρή πεδιάδα που ονομάζεται ακόμη και σήμερα Γέρμα. Στον ιερό Ιωάννη Δαμασκηνό διαβάζουμε: «Στα Γέρμια (ίσως Γέρμα) υπήρχε αγίασμα αφιερωμένο στον στρατηλάτη Μιχαήλ και όσοι πήγαιναν εκεί θεραπεύονταν από κάθε ασθένεια… Στην Κωνσταντινούπολη ζούσε μεγάλος άρχοντας και πρώτος στην πόλη ονόματι Στούδιος ο οποίος είχε αρρωστήσει βαριά. Κάποιος άνθρωπος με το όνομα Γουλέων (ίσως Γουλάς), ερχόμενος από τα Γέρμια, και αφού του διηγήθηκε του Στούδιου τα θαύματα του αγιάσματος τον έπεισε να πάει εκεί για θεραπεία της αρρώστιας του, την οποία η επιστήμη των χρόνων του δεν μπορούσε να την γιατρέψει. Αφού πήγε εκεί ο Στούδιος και γιατρεύτηκε επιτόπου, έχτισε εκκλησία και άφησε στον ναό εκείνο εισοδήματα πολλά (Ομιλία ΙΗ΄, οκτώ Νοεμβρίου, τριακοστό θαύμα)». Εάν τα όσα γράφει ο Δαμασκηνός σχετίζονται με την εκκλησία του στρατηλάτη Μιχαήλ στην Σαρακινίστα και εάν ο Γουλέων ο οποίος επισκέφτηκε τον άρρωστο Στούδιον στην Κωνσταντινούπολη είναι αυτός ο Γουλάς ο άρχοντας από την Πολύτσανη, τότε αυτός ο πύργος χτίστηκε πριν από το 760 μ.Χ. Ποια όμως ήταν η θέση του Στούδιου στην Κωνσταντινούπολη και πότε άκμασε, από τα παραπάνω γραπτά, δεν φαίνεται καθαρά.
Βεβαίως ο εκκλησιαστικός πατέρας καθώς διηγούνταν τα παραπάνω, δεν είχε κατά νου να γράψει πολιτική ιστορία, ούτε τοπική αρχαιολογία, γι’ αυτό και τα παραλείπει ως γνωστά στους χριστιανούς τον τόπο και τον χρόνο. Δεν μπορούμε όμως από την άλλη να πούμε πως τυχαία ο λαός έδωσε το όνομα Γουλά στον πύργο εκείνο αφού ξέρουμε πως διατήρησε πολλές σλαβικές λέξεις μέχρι σήμερα όπως καμενίτσα, τόπο πετρώδη. Αλλά όπως δεν μπορεί να εξηγήσει ιστορικώς ο λαός την διατήρηση της λέξης αυτής στην καθαρή ελληνική γλώσσα, έτσι δεν μπορεί να ορίσει ιστορικώς τον χρόνο και τον σκοπό αυτού του πύργου. Δεν μπορούμε όμως να δεχτούμε και την παράδοση σαν ιστορική αλήθεια. Πιθανόν ο Γουλάς ή Γουλέων να ήταν ιδιοκτήτης και όχι κτίστης του πύργου. Πιθανόν ο πύργος αυτός να χτίστηκε όταν με κυβερνητική διαταγή χτίστηκαν και άλλοι πύργοι. Πιθανόν να είναι φεουδαρχικό λείψανο. Ο πύργος αυτός πέρασε στην κατοχή της Μονής μετά την κατεδάφιση της τότε πόλης και σήμερα κωμόπολης Πολύτσανης γιατί όπως είπαμε στην Μονή ανήκε όλη εκείνη η περιοχή που έβοσκαν τα πρόβατα.
Πολύτσανη, 30 Αυγούστου 1904. Μηνάς Κ. Τσελικίδης (Εφημερίδα “Ταχυδρόμος Κωνσταντινουπόλεως”, φ. 1872, 05.10.1904)
(Μεταγραφή στα νέα ελληνικά, Ορέστης Ε. Ίσος)
Από: Πολιτιστικός Σύλλογος Πολύτσανης Πωγωνίου
