«Σαν τις Κυράδες του Κάστρου»
Του Φίλιππου Γιωβάννη
«Σαν τις Κυράδες του Κάστρου» (Αργυροκάστρου) έλεγε η μητέρα μου όταν ήθελε να εκφραστεί για την την «αρχοντιά» (και όχι μόνο) κάποιας από τις γνωστές της, αλλά και γι΄ αυτές που είχε ακουστά.
Μια απροσδιόριστη έκφραση για εμάς όταν τις ζητούσαμε εξηγήσεις.
Τι ήταν αυτό που τις χαρακτήριζε «κυράδες;». Οι τρόποι, το φέρσιμο κι η μόρφωσή τους, η ομορφιά, τα στολίδια, η «καλοτυχιά» στο γάμο, η νοικοκυροσύνη; Μπορεί όλα μαζί ή κάποια από αυτά.
Από την άλλη είχαμε ακουστά την «Κυρά Βασιλική», την «Κυρά Φροσύνη», αλλά και την Κυρά Μάχη, την Κυρά ‘Θανασία, την Κυρά Φιγαλία της γειτονιάς και της πόλης μας και την μεγάλη για την πόλη, ιδιαίτερα για εμάς τους «βόρειους» Κυρά Ραφέτ.
Μια «εικόνα» της εμφάνισης και του «τρόπου ζωής» τους την πήραμε με την παραπάνω φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα, που μας την έφερε στα μέσα του 1960 σε μια από τις καλοκαιρινές επισκέψεις ο Κυρ Αλέκος Μαμμόπουλος, για να μας λύσει τις απορίες μας σε συζητήσεις άλλων καλοκαιρινών επισκέψεων.
Και ο «καστερός» λογοτέχνης, Ισμαήλ Κανταρέ, στις μυθιστοριογραφίες του για το Αργυρόκαστρο, δεν τις «εικονίζει» με λεπτομέρειες. Σκόρπια αναφέρει ότι ζούσαν «στα ψηλά σπίτια, στους πάνω ορόφους», «η αρχή τους ήταν από το 1361 …» (*εποχή κατάκτησης της πόλης από τον Αλβανό φύλαρχο Γκίν Ζενεβίτση).
Ο τίτλος της κυράς στην πόλη αυτή, δεν απέρρεε τόσο από τα αξιώματα και τα αγαθά του συζύγου, όσο από κάτι άλλο, από τα ψηλά και ευρύχωρα σπίτια. Δεν ήταν τυχαίο που ένας ξένος αρχιτέκτονας είχε χρησιμοποιήσει τον όρο «αρχιτεκτονικές κυράδες». Κατά την άποψή του, μέσα στα τεράστια σπίτια, που σίγουρα τα είχαν κτίσει τρελοί μάστορες, κάτω από τα εξωφρενικά ταβάνια, πίσω από τα στερεά τζαμιλίκια των παραθύρων, εκτυλισσόταν ένα είδος μετάλλαξης, μια μυστηριώδης διαδικασία, κάτι σαν σεληνιασμός, τα πρώτα συμπτώματα της «κυραδοποίησης». Άλλωστε έτσι ακριβώς τις φαντάζονταν: εξαιρετικά ωχρές, με εκτυφλωτικά λευκά βυζιά και κοιλιά και με εκείνο το σκοτεινό και μεθυστικό αίνιγμα που σ’ έκανε να λιποθυμάς κάτω από τα μεταξωτά τους εσώρουχα».
Και τα πρώτα χρόνια της λαϊκής δημοκρατία (’40ς)” «Έλεγαν πως αφού ούτε τα ψηλά σπίτια μπορούσαν να χαμηλώσουν ούτε οι κυράδες να ξεπέσουν στην κατηγορία των κοινών γυναικών, η έλλειψη κατανόησης έπαιρνε μια χροιά μοιραίου και απ’ ό,τι φαινόταν θα έμενε ακλόνητη για πάντα».
Και ακόμη «Οι συσκέψεις κατά των κυράδων, σε αντίθεση με τις άλλες, τις κοινές, όχι μόνο δεν συνοδεύονταν από ζητωκραυγές και μουσική, αλλά διεξάγονταν με σοβαρότητα» επίσης ότι «σε ολόκληρο το κομμουνιστικό στρατόπεδο, από την Βουδαπέστη ως την Αγία Πετρούπολη και από την Μπρατισλάβα ως τη Σαγκάη, οι κυράδες του Αργυροκάστρου κατείχαν μια εντελώς ξεχωριστή θέση».
«Σαν τις Κυράδες του Κάστρου».
Φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα από τον φωτογράφο Καζάνη και συλλογή του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου.
