Τα κάστρα της Ωριάς

Υπάρχει μια μεγάλη σειρά από κάστρα σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας ακόμα και στην Αλβανία και την Τουρκία (ελληνικά μιλούσαν και κει) που τα λένε κάστρα της Ωριάς.

Ωριά σημαίνει ωραία, και Κάστρο της Ωριάς είναι ο πύργος μιας όμορφης βασιλοπούλας, ηρωίδας των δημοτικών μας τραγουδιών, που οι Τούρκοι προσπαθούσαν να το κυριέψουν πολιορκώντας το δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Οι εχθροί κυριεύουν το κάστρο με δολερά τεχνάσματα και η Ωριά πέφτει από τον πύργο και σκοτώνεται.

Με την ονομασία Κάστρο της Ωριάς είναι γνωστά μικρά κάστρα της περιόδου του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας που συνδέθηκαν με θρύλους και παραδόσεις γεμάτους με ηρωισμό, θυσία ωραίας κόρης και άλωση του κάστρου με δόλιο τρόπο. Κάστρα με την ονομασία αυτή υπάρχουν στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας, στη Μάνη, στα Σέρβια Κοζάνης, στη Θάσο και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.

Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης στο βιβλίο «ΕΚΛΟΓΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ» και στην εισαγωγή στην ενότητα «Ακριτικά τραγούδια» λέει: Σε πολλούς ελληνικούς τόπους υπάρχουν φρούρια καλούμενα Κάστρα της Ωριάς ή της Σουριάς και με τα φρούρια αυτά είναι συνδεδεμένες παραδόσεις για την άλωση τους με δόλο από τους Τούρκους και αυτοκτονίας της βασιλοπούλας, η οποία εγκλεισμένη πολλά χρόνια μέσα σ’ αυτό αντιστεκόταν ηρωικά. Σε κάθε κάστρο εξ αυτών αναφέρεται κάποιο δημοτικό τραγούδι και έτσι υπάρχουν πολλές παραλλαγές.

Υπάρχει η πιθανότητα ότι όλες οι παραλλαγές του τραγουδιού να προήλθαν από κάποιο παλιό πρότυπο, όμως φαίνεται πολύ αμφίβολο ότι αυτό είχε αφετηρία κάποιο ιστορικό γεγονός γιατί ούτε ο τόπος, ούτε το φρούριο που αναφερόταν το αρχέτυπο είναι εύκολο να εξακριβωθεί, οι δε διάφορες εικασίες περί αυτού χαρακτηρίζονται ατυχείς. Αντίθετα, είναι προφανές ότι στο πρότυπο τραγούδι υπήρχαν στοιχεία μυθικά, και ιστορικά τα οποία είναι κοινά και στα δημοτικά τραγούδια αλλά και στους αρχαίους μύθους. Σ’ αυτά συχνά συναντιέται η μεταμφίεση του εραστή σε καλόγερο ή γυναίκα για να κατακτήσει εξαπατώντας την ερωμένη, καθώς και η μεταμφίεση πολεμιστών σε γυναίκες για την αιχμαλώτιση ανύποπτων αντιπάλων.

Επίσης σε κάποιες παραλλαγές περιγράφεται η κατακρήμνιση βασιλοπούλας από τα τείχη του φρουρίου που αλώθηκε από τους εχθρούς για να μην πέσει στα χέρια τους ενώ σε άλλα ο γυαλένιος πύργος όπου κατοικεί η όμορφη κόρη (μυθολογική εικόνα). Συνάφεια του τραγουδιού προς τα ακριτικά τραγούδια φαίνεται έντονα στην παραλλαγή του, της περιοχής της Τραπεζούντας.

Ούλα τα κάστρα-κάστρα, τα περπάτησα,
τα περπά-περπάτησα, Φράγκα η Ρουμελιώτισσα.
Σαν της Ωριάς το κάστρο, κάστρο δεν είδα,
δεν εί-δεν ειν’ πουθενά, Φράγκα η Ρουμελιώτισσα.
Μα ‘χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά,
κι αργυρά-αργυρά κλειδιά, Φράγκα η Ρουμελιώτισσα.
Σαράντα πολεμάνε να τ’ ανοίξουνε
να τ’ανοί- να τ’ανοίξουνε και να το πατήσουνε.
Μονάχα ένα μικρό τουρκάκι μιας Ρωμιάς παιδί,
μιας Ρωμιάς-Ρωμιάς παιδί, Τουρκοπούλα θε’ να ντυθεί.
Βάνει λιτριές μπαμπάκι άιντες για γκαστριά,
άιντες-άιντες για γκαστριά, Φράγκα η Ρουμελιώτισσα.
Βάνει και δυο λεϊμόνια άιντες για βυζιά,
Άιντες-άιντες για βυζιά, Φράγκα η Ρουμελιώτισσα.
Παίρνει και μια ροκούλα, σκαμπαρόροκα,
σκάμπα- σκαμπαρόροκα και συχνό-συχνορωτά.
Παίρνει και πάει στη πόρτα και συχνόλεγε
και συχνό-συχνόλεγε, ελάτε ανοίχτε, έλεγε.
Γιατί ‘μαι γκαστρωμένη και στο μήνα μου,
και στο μή- στο μήνα μου, να ‘χετε το κρίμα μου…

Ελλάδα κάστρα της Ωριάς

Πελοπόννησος
Κάστρο της Ωριάς Αρκαδίας, στο Καστρί Αρκαδίας.
Κάστρο της Ωριάς Γαρδικιού, στα Τουρκολέκα Αρκαδίας.
Κάστρο της Ωριάς Ερμιονίδας ή Θερμισιού, στα Θερμήσια Αργολίδας.
Κάστρο της Ωριάς Ηλείας, ή Οχιάς και Ωρειάς, στο Κακοτάρι Ηλείας.
Κάστρο της Ωριάς Καλαβρύτων, στα Καλάβρυτα Αχαΐας.
Κάστρο της Ωριάς Μάνης, στον Άγιο Αθανάσιο Λακωνίας και στο ακρωτήριο Κάβο Γκρόσσο.
Κάστρο της Ωριάς Σαλμενίκου ή Ωριάς και Οργιάς, στο Άνω Σαλμενίκο Αχαΐας.
Νησιωτική Ελλάδα
Κάστρο της Ωριάς Θάσου ή Βριόκαστρο, στον Λιμένα Θάσου.
Κάστρο της Ωριάς Προννών, στον Πόρο Κεφαλλονιάς.
Κάστρο της Ωριάς Κύθνου ή Βριόκαστρο, στα Λουτρά Κύθνου.
Κάστρο της Ωριάς Λήμνου ή Ωραιόκαστρο και Βριόκαστρο, στη Λήμνο.
Κάστρο της Ωριάς Χίου , στα Καμπιά Χίου.
Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία
Κάστρο της Ωριάς Οινόης, στην Οινόη Βοιωτίας
Κάστρο της Ωριάς Σαλώνων, στην Άμφισσα.
Κάστρο της Ωριάς Τεμπών ή Γυναικόκαστρο, στο Νέο Μοναστήρι Λάρισας.
Μακεδονία και Θράκη
Κάστρο της Ωριάς Κιλκίς ή Γυναικόκαστρο, στο Παλαιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς.
Κάστρο της Ωριάς Ροδόπης, στους Ασκήτες Ροδόπης
Κάστρο της Ωριάς Σερβίων ή Σερβιάς, στα Σέρβια Κοζάνης.
Κάστρο του Πλαταμώνα, στο νομό Πιερίας.

Αλβανία
Κάστρο της Ωριάς Τεριαχάτων, στους Τεριαχάτες Αργυροκάστρου.
Κάστρο της Ωριάς Λαμπόβου ή Καλλιά και Παλαιόκαστρο, στο Άνω Λάμποβο Αργυροκάστρου.

Τουρκία
Κάστρο της Ωριάς Μύρων, στο Ντεμρέ Αττάλειας.
Κάστρο της Ωριάς Κορδύλης, στο Ακτσάκαλε Κερασούντας.
Πηγές
Βικιπαίδεια, kokkinoraxi .gr