Το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας στην Πέπελη
Το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας της Πέπελης δεσπόζει σε ένα πανέμορφο τοπίο, νοτιοανατολικά του χωριού σε υψόμετρο 450 μέτρων. Η ημερομηνία ίδρυσης του δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οι κάτοικοι της Πέπελης βρήκαν τη θαυματουργή εικόνα της Αγίας Τριάδας στο σημείο όπου αργότερα κτίστηκε ο ναός του μοναστηρίου. Αν και προσπάθησαν να τη μεταφέρουν σε άλλη εκκλησία του χωριού, η εικόνα επέστρεφε ξανά στο αρχικό σημείο εύρεσης. Έτσι, οδηγήθηκαν μαζί με άλλους πιστούς από την ευρύτερη περιοχή να χτίσουν το Ιερό Προσκύνημα. Περί τα τέλη του 11ου αιώνα μ.Χ. ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α’, χάρισε τον ναό στον Μητροπολίτη της Ι. Μητρόπολης Δρυϊνουπόλεως, Δοσίθεο, ο οποίος γρήγορα το ανέλιξε σε μοναστήρι.
Περί τα τέλη του 17ου αιώνα μ.Χ., το μοναστήρι και οι γύρω οικισμοί καταστράφηκαν από τους Τούρκους σε αντίποινα για την ενεργή συμμετοχή τους σε αντιστασιακή δράση κατά του οθωμανικού στρατού. Μόνο ορισμένες στοές και κελιά των ιερομόναχων γλίτωσαν από την καταστροφή.
Το 1725, η Ιερά Μητρόπολη Δρυϊνουπόλεως έστειλε τον ηγούμενο Φιλόθεο για την επαναλειτουργία της μονής. Το 1754, ολοκληρώθηκε η ανοικοδόμηση της μονής και τα κελιά των μοναχών.
Ένας από τους σημαντικότερους επισκέπτες της μονής ήταν ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος πέρασε από τη μονή κατά τις περιοδείες του. Λειτούργησε και κήρυξε στους κατοίκους, προφητεύοντας πολλά από τα μελλούμενα στη Δρόπολη. Μετά την εκτέλεσή του από τον Κουρτ Πασά του Βερατίου, οι πιστοί αγιογράφησαν τον Άγιο Κοσμά να κηρύττει στους Πεπελιώτες στον εξωτερικό τοίχο του ναού. Η τοιχογραφία αυτή καταστράφηκε το 1967 από τους καθεστωτικούς του Χότζα, αλλά σήμερα έχει επαναφερθεί από την Ιερά Μητρόπολη Αργυροκάστρου με τη βοήθεια των πιστών.
Η Μονή υπήρξε κέντρο διδασκαλίας βυζαντινής μουσικής και επιμόρφωσης ιερέων της περιοχής. Επιπλέον, έγινε σημαντικό επιμορφωτικό κέντρο, με προσπάθειες λειτουργίας λαϊκών σχολείων το 1836, το 1865 και το 1888. Δυστυχώς, η λειτουργία τους διήρκησε μόνο δύο χρόνια κάθε φορά.
Η Μονή είχε ενεργή συμμετοχή στην Επανάσταση του 1821, με χαρακτηριστικό τον μνημειώδη πανηγυρικό λόγο του Χιλίαρχου Γ. Γαζή, γραμματέα του Αρχιστράτηγου της Ελληνικής Επανάστασης, Γεωργίου Καραϊσκάκη, και τις συναντήσεις των οπλαρχηγών της ευρύτερης περιοχής.
Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, έντονη δράση ανέπτυξε ο Τσερτσίζ Τοπούλι από το Αργυρόκαστρο, γνωστός για την αντιοθωμανική του δράση και τον αγώνα του για την ελευθερία της Αλβανίας. Στο πλαίσιο αυτού του αγώνα, επισκέφτηκε το μοναστήρι της Πέπελης και ζήτησε από τους Έλληνες της Δρόπολης να συνδράμουν στο έργο του. Αρχικά δέχτηκαν, αργότερα, όμως, ξεκαθάρισαν ότι η συμπαράσταση στον αντιοθωμανικό αγώνα θα γινόταν με διαφορετικές ομάδες, ώστε να διατηρηθεί η πάγια θέση των Ελλήνων της περιοχής για την πίστη τους στο όραμα της ενσωμάτωσης με την Ελλάδα, την οποία θεωρούσαν μητέρα πατρίδα.
Κατά τον 20ο αιώνα, η μονή ανελίχθηκε σε ένα από τα πλουσιότερα μοναστήρια της περιοχής και ανέπτυξε σημαντικό φιλανθρωπικό έργο. Λειτουργούσαν φρενοκομείο, γηροκομείο, ορφανοτροφείο και χώροι φιλοξενίας και στήριξης για άπορες γυναίκες αλλά και για όσες είχαν παιδιά εκτός γάμου. Η μονή μεριμνούσε για τη μόρφωση και τη διατροφή τους, ενώ τα ορφανά παιδιά δίνονταν για υιοθεσία σε άτεκνες οικογένειες.
Τα γιδοπρόβατα της μονής έβοσκαν σε διάφορα λιβάδια της περιοχής και οι πιστοί τα θεωρούσαν δικά τους. Η φήμη της μονής ήταν τόσο μεγάλη που οι πιστοί την υποστήριζαν με δωρεές και εισφορές. Ο ηγούμενος επέτρεπε στους επισκέπτες να πάρουν ό,τι χρειάζονταν και να πληρώσουν ό,τι μπορούσαν.
Τον Ιούνιο του 1944, η Μονή καταστράφηκε από τους Γερμανούς. Μετά την πυρπόληση της λειτούργησε με εναλλασσόμενους ιερείς έως το 1967, όταν σταμάτησε η λειτουργία της και η βασιλική της κηρύχθηκε αρχαιολογικό μνημείο. Στους χώρους της, εγκαταστάθηκε στρατιωτική μονάδα, η οποία προχώρησε σε σταδιακή ισοπέδωση των χώρων της. Ο τελευταίος ηγούμενος της μονής, Κωνσταντίνος Βόσδος Φυλακίσθηκε στα Τίρανα, όπου βασανίσθηκε απάνθρωπα. Καταδικάσθηκε σε θάνατο για προδοσία και εκτελέσθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου του 1964 σε άγνωστο μέχρι σήμερα τόπο.
Η μεταπολιτευτική περίοδος για την Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας ξεκίνησε με το πρώτο συλλείτουργο των εναπομεινάντων ιερέων της περιοχής στις 27 Ιανουαρίου 1991. Οι Πεπελιώτες προετοίμασαν ευπρεπώς τη μονή για την πρώτη μεταδικτατορική λειτουργία και γιόρτασαν αναλόγως. Δυστυχώς, οι ενέργειες της Ιεράς Μητρόπολης Αργυροκάστρου δεν συνέβαλαν στην αναβάθμιση της Μονής και οδηγήθηκε στην παρακμή.
Σήμερα, η μονή της Αγίας Τριάδας έχει ανακηρυχθεί πολιτιστικό μνημείο της Αλβανίας. Κάθε χρόνο, ανήμερα του Αγίου Πνεύματος, πραγματοποιείται πανηγύρι με τη συμμετοχή πολλών πιστών από την ευρύτερη περιοχή. Οι Πεπελιώτες και οι Δροπολίτες συνεχίζουν να τιμούν την παράδοση και τη θρησκευτική κληρονομιά της μονής, διατηρώντας ζωντανή την ιστορία και τον πολιτισμό τους.
Από «Τα Πικοβαρεμένα»
